Dijital Materyal İncelemesi Nedir? CMK 134 Kapsamı ve Yargıtay Kararlarıyla Adli Bilişim Süreci

Dijital materyal incelemesi, adli bilişim alanında yürütülen, elektronik ortamda bulunan verilerin toplanması, analiz edilmesi ve hukuki delil olarak kullanılması süreçlerini kapsayan önemli bir faaliyettir. Bu incelemeler, özellikle bilişim suçları ve diğer suç türlerinde dijital delillerin elde edilmesi ve değerlendirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.

Dijital materyal incelemesi, Türk hukuk sisteminde Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) başta olmak üzere çeşitli mevzuatlarla düzenlenmiştir. Bu düzenlemeler, dijital delillerin hukuka uygun bir şekilde elde edilmesi, saklanması ve yargılamada kullanılması için gerekli usul ve esasları belirler.

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU

Madde 134 – (1) Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde, hâkim veya gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde Cumhuriyet savcısı tarafından şüphelinin kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, bu kayıtların çözülerek metin hâline getirilmesine karar verilir. (Ek üç cümle: 25/7/2018-7145/16 md.) Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar yirmi dört saat içinde hâkim onayına sunulur. Hâkim kararını en geç yirmi dört saat içinde verir. Sürenin dolması veya hâkim tarafından aksine karar verilmesi hâlinde çıkarılan kopyalar ve çözümü yapılan metinler derhâl imha edilir. (2) Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması ya da işlemin uzun sürecek olması halinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması halinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir. (3) Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır. (4) Üçüncü fıkraya göre alınan yedekten bir kopya çıkarılarak şüpheliye veya vekiline verilir ve bu husus tutanağa geçirilerek imza altına alınır. (5) Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan veriler kâğıda yazdırılarak, bu husus tutanağa kaydedilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır.

Bu madde, dijital materyaller üzerinde arama, kopyalama ve el koyma işlemlerinin hangi şartlarda ve nasıl yapılacağını açıkça düzenlemektedir. Özellikle, somut delillere dayanan kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı ve başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması halinde bu tedbirlere başvurulabileceği belirtilmiştir. Ayrıca, Cumhuriyet savcısının kararlarının 24 saat içinde hâkim onayına sunulması zorunluluğu, bu tür işlemlerin hukuki güvence altında yapılmasını sağlamaktadır.

Adlî ve Önleme Aramaları Yönetmeliği de bu konuda detaylı düzenlemeler içermektedir.

ADLÎ VE ÖNLEME ARAMALARI YÖNETMELİĞİ

Madde 17 : (Danıştay İDDK’nın 23/1/2025 tarihli ve YD İtiraz No: 2024/629 sayılı kararıyla yürütmesi durdurulan fıkra: Bir suç dolayısıyla yapılan soruşturmada, başka surette delil elde etme imkânının bulunmaması hâlinde, Cumhuriyet savcısının istemi üzerine şüphelinin kullandığı bilgisayar ve bilgisayar programları ile bilgisayar kütüklerinde arama yapılmasına, bilgisayar kayıtlarından kopya çıkarılmasına, bu kayıtların çözülerek metin hâline getirilmesine hâkim tarafından karar verilir. ) Bilgisayar, bilgisayar programları ve bilgisayar kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması hâlinde çözümün yapılabilmesi ve gerekli kopyaların alınabilmesi için, bu araç ve gereçlere elkonulabilir. Şifrenin çözümünün yapılması ve gerekli kopyaların alınması hâlinde, elkonulan cihazlar gecikme olmaksızın iade edilir. Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoyma işlemi sırasında, sistemdeki bütün verilerin yedeklemesi yapılır. Bu işlem, bilgisayar ağları ve diğer uzak bilgisayar kütükleri ile çıkarılabilir donanımları hakkında da uygulanır. (Değişik ibare:RG-29/4/2016-29698) Üçüncü fıkraya göre alınan yedekten elektronik ortamda bir kopya çıkarılarak şüpheliye veya vekiline verilir ve bu husus tutanağa geçirilerek imza altına alınır. Bilgisayar veya bilgisayar kütüklerine elkoymaksızın da, sistemdeki verilerin tamamının veya bir kısmının kopyası alınabilir. Kopyası alınan verilerin mahiyeti hakkında tutanak tanzim edilir ve ilgililer tarafından imza altına alınır. Bu tutanağın bir sureti de ilgiliye verilir.

Bu yönetmelik maddesi, CMK'nın 134. maddesini tamamlayıcı nitelikte olup, dijital materyallere el koyma ve inceleme süreçlerinin teknik detaylarını ve yedekleme gibi güvenceleri düzenlemektedir. Özellikle, el koyma sırasında sistemdeki tüm verilerin yedeklenmesi ve bir kopyasının şüpheliye veya vekiline verilmesi, delillerin bütünlüğünü koruma ve hukuka uygunluğu sağlama amacı taşır.

Dijital Materyal İncelemesinin Kapsamı ve Süreci

Dijital materyal incelemesi, genellikle aşağıdaki aşamalardan oluşur:

1. El Koyma ve Koruma: Suçla ilgili olduğu düşünülen bilgisayarlar, cep telefonları, tabletler, harici diskler, USB bellekler gibi dijital materyallere hukuka uygun şekilde el konulur. El koyma sırasında, delillerin bozulmaması, değiştirilmemesi veya kaybolmaması için özel önlemler alınır. Bu aşamada, materyallerin "imajının" alınması, yani birebir kopyasının oluşturulması esastır. Bu, orijinal delilin zarar görmesini engeller ve incelemelerin kopya üzerinde yapılmasını sağlar.

2. Analiz ve Çözümleme: El konulan veya imajı alınan dijital materyaller, adli bilişim uzmanları tarafından özel yazılımlar ve teknikler kullanılarak incelenir. Bu inceleme, silinmiş verilerin kurtarılması, şifreli dosyaların çözülmesi, iletişim kayıtlarının (e-posta, mesajlaşma uygulamaları) incelenmesi, internet geçmişi analizleri ve diğer dijital izlerin tespiti gibi faaliyetleri içerir. Adli Bilişim İhtisas Dairesi, bu tür incelemeleri gerçekleştiren önemli kurumlardan biridir.

ADLÎ TIP KURUMU KANUNU UYGULAMA YÖNETMELİĞİ

Madde 14 : /A – (Ek:RG-25/11/2016-29899) Adli Bilişim İhtisas Dairesi’nde uzman ya da mühendis bir başkan, yeteri kadar uzman, mühendis, tekniker ve yardımcı personel bulunur. Adli Bilişim İhtisas Dairesi aşağıdaki birim ve şubelerden oluşur: a) Veri inceleme şubesi, b) Mobil cihazlar inceleme şubesi, c) Kriptoloji ve elektronik cihazlar inceleme şubesi, d) Ses ve görüntü inceleme şubesi, e) ARGE şubesi, f) İş Tasnifi ve önceliği bürosu. Her şubede uzman ya da mühendis bir şube müdürü ile yeteri kadar personel bulunur. İş Tasnifi ve Önceliği Bürosu’nda yeteri kadar uzman, mühendis ile tekniker görev yapar. Adli Bilişim İhtisas Dairesi’nin görevleri ve çalışma usulleri şunlardır: a) Mahkemeler, hâkimlikler, Cumhuriyet Savcılıkları tarafından gönderilen bilişim suçları, ses ve görüntü analizi ile ilgili konularda gerekli incelemeleri yaparak sonucu bir raporla mahalline bildirir. b) Bilişim alanı ile ilgili teknik personel yetiştirilmesi ve yeterliliklerinin sınanması hususlarında faaliyet gösterir. c) Bilişim alanı ile ilgili her türlü yazılım ve donanım geliştirilmesi hususlarında projeler yürütür. d) İlgili şubelerde ekipler halinde çalışılır. Her bir ekibin liderinin uzman ya da mühendis olması esastır.

3. Raporlama: İnceleme sonucunda elde edilen bulgular, detaylı bir rapor halinde düzenlenir. Bu rapor, incelenen materyallerin türünü, yapılan işlemleri, elde edilen verileri ve bu verilerin hukuki açıdan ne anlama geldiğini açıklar. Raporlar, mahkemeler, hâkimlikler ve Cumhuriyet savcılıkları tarafından delil olarak kullanılır.

Yargıtay İçtihatları ve Uygulama

Yargıtay kararları, dijital materyal incelemesinin hukuka uygunluğu ve delil değeri açısından önemli yol göstericidir. Özellikle CMK'nın 134. maddesinin uygulanması ve dijital delillerin elde edilme yöntemleri konusunda çeşitli içtihatlar bulunmaktadır.

Ceza Genel Kurulu 2019/390 E. , 2019/586 K.

Soruşturma aşamasında sanığın ikametinde ve iş yerinde yapılan arama işlemi sonucunda el konulan materyaller üzerindeki arama işleminin 1. madde maddesine aykırı yapılıp yapılmadığı, söz konusu materyaller üzerinde yapılan inceleme sonucu elde edilen delillerin CMK'nın 3. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca hukuka aykırı delil niteliğinde olup olmadığı ve hükme esas alınıp alınamayacağının incelenmesi gerekmektedir Bilişim sistemlerinin kullanılmasındaki artışa paralel olarak daha çok bilişim sistemleri ve bu sistemlerde tutulan veriler, delil olarak kullanılmaya başlandığı için bu delillerin toplanmasında göz önünde bulundurulması gerekli olan kurallar düzenlenmeye başlanmıştır Bu kuralların gelişimi ile amacı bilimsel yöntemlerle dijital ortamlarda güvenilir deliller elde etmek olan “adli bilişim” bilimi ortaya çıkmıştır

Bu içtihat, dijital delillerin hukuka uygun yöntemlerle elde edilmesinin önemini vurgulamaktadır. Adli bilişim biliminin gelişimiyle birlikte, dijital delillerin toplanmasında bilimsel yöntemlere uygunluğun ve hukuki kurallara riayetin zorunluluğu ortaya konulmuştur.

16. Ceza Dairesi 2015/4672 E. , 2016/2330 K.

CMK’nın 3. maddesi, dijital medyaların önce mahallinde incelenmesini, bilgisayar programlarına veya kütüklerine şifrenin çözülememesinden dolayı girilememesi veya gizlenmiş bilgilere ulaşılamaması halinde ise bilgisayarlara el konulmasını öngörmektedir Bu hüküm uygulamada bazı sıkıntılara yol açmaktadır Zira, bilgisayarda yerinde inceleme yapılması çoğu kez mümkün ve sıhhatli olmayıp, teknik yetersizliklerden dolayı imaj da alınamamaktadır Dijital delillerin hukuka uygun yöntemlerle elde edildiğinin kabul edilebilmesi bakımından bu nokta önemlidir Ceza muhakemesinde deliller kanuna uygun olmalı ve kanuna uygun yöntemlerle elde edilmelidir Adil yargılanmanın sağlanabilmesi, soruşturma ve kovuşturma aşamalarında toplanan bulguların delil değeri taşıyabilmesi için, şüpheli veya sanıktan elde edilen dijital verilerin, yasa ile sınırları belirlenmiş teknik gerekliliklere uygun olarak toplanması ve sonucunda yargılama makamlarına eksiksiz, bozulmamış halde sunulması gerekmektedir Yasa koyucunun, CMK’nın 3. maddesini ayrıntılı olarak düzenlemesinin amacı da budur Dijital delillere harici müdahalenin teknik olarak mümkün olması, çoğu zaman kim tarafından hangi tarihte müdahale yapıldığının da belirlenememesi karşısında, güvenli bir şekilde el konulup incelenebilmesi için mahallinde imaj alındıktan sonra orijinal medyanın şüpheliye bırakılması gerekmekte ise de bu şart soruşturma yapan kolluk personelinin teknik yetersizliği, ekipman yokluğu, ortamın incelemeye elverişli olmaması gibi nedenlerle yerine getirilememektedir

Bu karar, dijital delillerin elde edilmesinde karşılaşılan pratik sorunlara dikkat çekmekle birlikte, delillerin hukuka uygun ve bozulmamış bir şekilde toplanmasının adil yargılanma hakkı açısından kritik olduğunu belirtmektedir. Özellikle, mahallinde imaj alma ve orijinal medyanın şüpheliye bırakılması gibi ideal yöntemlerin teknik yetersizlikler nedeniyle her zaman uygulanamadığına değinilmiştir.

Dijital Materyal İncelemesinin Önemi

Dijital materyal incelemesi, modern suç soruşturmalarında vazgeçilmez bir araç haline gelmiştir. İnternet ve bilişim teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, suçluların da bu teknolojileri kullanması, dijital delillerin önemini artırmıştır. Bu incelemeler sayesinde:

• Suçun işleniş biçimi, failleri ve mağdurları hakkında önemli bilgiler elde edilebilir.

• Suç örgütlerinin yapısı ve faaliyetleri ortaya çıkarılabilir.

• Terör örgütlerinin iletişim ağları ve eylemleri deşifre edilebilir.

• Dolandırıcılık, siber saldırılar, çocuk istismarı gibi suçların aydınlatılması sağlanır.

Ancak, dijital materyal incelemelerinin uzun sürebileceği ve yargılamayı geciktirebileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu durumda, dosyadaki diğer delillerin yeterliliği değerlendirilerek, yargılamanın sürüncemede kalmaması adına dijital materyal incelemesinin sonucunun beklenmesinden vazgeçilebileceği de Yargıtay kararlarında belirtilmiştir.

3. Ceza Dairesi 2021/17243 E. , 2023/3330 K.

Dijital materyallerin inceleme sonucunun beklenmesinin yargılamaya etkisi hususunun değerlendirilmesi açısından; Siber Suçlar Şube Müdürlüğünün tüm mahkemelerce bilindiği üzere onbinlerce digital materyali incelemek üzere sırada beklettiği, esasen SİBER biriminin önce digital materyalden eksport (dışa aktarım) işlemini yapıp analiz için TEM şubeye gönderdiğinin bilindiği, TEM şubenin de kendisine gelen bilgiler üzerinede FETÖ/PDY terör örgütü bağlantısı konusunda inceleme yaptığı, benzer dosyalarda bu işlemlerin çok uzun süreler aldığı ve zorunluluk görünmüyorsa bu belgelerin ve delillerin beklenmesinden vazgeçilebileceği, dijital metaryellerin inceleme sonucunun beklenmesinden dosyadaki diğer delillerin değerlendirilmesinde hüküm tesisine elverişli nitelik taşıdıkları sabit olmakla ve bu kapsamda dosya yeterince aydınlandığından yargılamanın sürüncemede kalmaması bakımından CMK'nın 206/2-b maddesi gereğince vazgeçilmesine karar vermek gerekmiştir

Sonuç / Özet

Dijital materyal incelemesi, Ceza Muhakemesi Kanunu ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde yürütülen, elektronik ortamdaki verilerin hukuki delil olarak elde edilmesi ve analiz edilmesi sürecidir. Bu süreç, suçların aydınlatılması ve adaletin sağlanması açısından kritik bir rol oynamaktadır. İncelemeler, el koyma, koruma, analiz ve raporlama aşamalarını içerir ve Adli Bilişim İhtisas Dairesi gibi uzman kurumlar tarafından gerçekleştirilir. Yargıtay içtihatları, dijital delillerin hukuka uygun elde edilmesi ve delil değeri taşıması konularında önemli prensipler belirlemiştir. Ancak, inceleme süreçlerinin uzunluğu nedeniyle yargılamanın sürüncemede kalmaması için bazı durumlarda inceleme sonucunun beklenmesinden vazgeçilebileceği de kabul edilmektedir.