Soybağı Tespiti ve Nüfus Kaydı Düzeltme Davalarında DNA İncelemesinin Hayati Önemi: Yargıtay Kararları

Soybağının tespiti ve nüfus kayıtlarının düzeltilmesi davalarında DNA incelemelerinin hayati önemi, Türk Medeni Kanunu (TMK) ve ilgili mevzuat ile Yargıtay içtihatları çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bu tür davalar, bireylerin kimliklerini, aile bağlarını ve dolayısıyla miras, nafaka gibi birçok hukuki hakkını doğrudan etkilediği için kamu düzeniyle yakından ilişkilidir.

Yasal Çerçeve ve DNA İncelemelerinin Önemi

1. Soybağının Kurulması ve Tespiti

Türk Medeni Kanunu'nun 282. maddesi, soybağının nasıl kurulduğunu açıkça belirtir:

TÜRK MEDENİ KANUNU

Genel olarak soybağının kurulması Madde 282- Çocuk ile ana arasında soybağı doğumla kurulur. Çocuk ile baba arasında soybağı, ana ile evlilik, tanıma veya hâkim hükmüyle kurulur. Soybağı ayrıca evlât edinme yoluyla da kurulur. B. Davada yetki ve yargılama usulü I.

Bu maddeye göre, çocuk ile ana arasındaki soybağı doğumla kendiliğinden kurulurken, çocuk ile baba arasındaki soybağı evlilik, tanıma veya hâkim hükmüyle kurulur. Babalık davası, TMK'nın 301. maddesi uyarınca ana ve çocuk tarafından açılabilir:

TÜRK MEDENİ KANUNU

Dava hakkı Madde 301- Çocuk ile baba arasındaki soybağının mahkemece belirlenmesini ana ve çocuk isteyebilirler. Dava babaya, baba ölmüşse mirasçılarına karşı açılır. Babalık davası, Cumhuriyet savcısına ve Hazineye; dava ana tarafından açılmışsa kayyıma; kayyım tarafından açılmışsa anaya ihbar edilir. II.

Bu davalarda, soybağının doğru bir şekilde tespiti büyük önem taşır. Geleneksel delil yöntemleri (tanık beyanları, belgeler vb.) bazen yetersiz kalabilir veya yanıltıcı olabilir. İşte bu noktada DNA incelemeleri, bilimsel ve kesin sonuçlar sunarak gerçeğin ortaya çıkarılmasında hayati bir rol oynar.

2. Nüfus Kayıtlarının Düzeltilmesi

Nüfus Hizmetleri Kanunu'nun 36. maddesi, nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltme davalarını düzenler:

NÜFUS HİZMETLERİ KANUNU

Nüfus davaları Madde 36 : (1) Mahkeme kararı ile yapılan kayıt düzeltmelerinde aşağıdaki usûllere uyulur: a) Nüfus kayıtlarına ilişkin düzeltme davaları, düzeltmeyi isteyen şahıslar ile ilgili resmî dairenin göstereceği lüzum üzerine Cumhuriyet savcıları tarafından yerleşim yeri adresinin bulunduğu yerdeki görevli asliye hukuk mahkemesinde açılır. Kayıt düzeltme davaları (...)

Dipnot: 31/3/2011 tarihli ve 6217 sayılı Kanunun 31 inci maddesiyle, bu bentte yer alan “Cumhuriyet Savcısı ve” ibaresi yürürlükten kaldırılmıştır. nüfus müdürü veya görevlendireceği nüfus memuru huzuru ile görülür ve karara bağlanır. b) (Değişik: 19/10/2017-7039/9 md.) Haklı sebeplerin bulunması hâlinde aynı konuya ilişkin düzeltme yapılması hâkimden istenebilir. Ad değişikliği hâlinde, nüfus müdürlüğü bu kişinin çocuklarının baba veya ana adına ilişkin kaydı, soyadı değişikliğinde ise eşin ve ergin olmayan çocukların soyadını da düzeltir. c) Tespit davaları, kaydın iptali veya düzeltilmesi için açılacak davalara karine teşkil eder. (2) Kişilerin başkasına ait kaydı kullandıklarına ilişkin başvurular Bakanlıkça incelenip sonuçlandırılır. Nüfus müdürlüklerinin yetkisi

Nüfus kayıtlarının doğru ve güncel olması, bireylerin hukuki statüsü açısından temel bir gerekliliktir. Yanlış veya eksik kayıtlar, soybağına ilişkin uyuşmazlıklara yol açabilir. Bu tür durumlarda, DNA incelemeleri, nüfus kayıtlarının gerçeğe uygun hale getirilmesinde kesin ve bilimsel bir kanıt sunar.

3. Hâkimin Resen Araştırma İlkesi ve DNA İncelemeleri

Soybağına ilişkin davalar, kamu düzeniyle yakından ilgili olduğu için hâkimin resen araştırma ilkesi geçerlidir. TMK'nın 284. maddesi bu durumu açıkça belirtir:

TÜRK MEDENİ KANUNU

Yargılama usulü Madde 284 :\nSoybağına ilişkin davalarda, aşağıdaki kurallar saklı kalmak kaydıyla Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu uygulanır: 1. Hâkim maddî olguları re'sen araştırır ve kanıtları serbestçe takdir eder. 2. Taraflar ve üçüncü kişiler, soybağının belirlenmesinde zorunlu olan ve sağlıkları yönünden tehlike yaratmayan araştırma ve incelemelere rıza göstermekle yükümlüdürler. Davalı, hâkimin öngördüğü araştırma ve incelemeye rıza göstermezse, hâkim, durum ve koşullara göre bundan beklenen sonucu, onun aleyhine doğmuş sayabilir. İKİNCİ AYIRIM KOCANIN BABALIĞI A. Babalık karinesi

Bu maddeye göre, hâkim maddi olguları resen araştırır ve kanıtları serbestçe takdir eder. Ayrıca, taraflar ve üçüncü kişiler, soybağının belirlenmesinde zorunlu olan ve sağlıkları yönünden tehlike yaratmayan araştırma ve incelemelere rıza göstermekle yükümlüdürler. Davalının bu incelemeye rıza göstermemesi durumunda, hâkim bu durumu aleyhine sonuç doğurmuş sayabilir. Bu hüküm, DNA incelemelerinin soybağı davalarındaki zorunluluğunu ve önemini vurgulamaktadır.

Ceza Muhakemesi Kanunu'nun 78. ve 79. maddeleri de moleküler genetik incelemelerin hangi şartlarda yapılabileceğini ve bu kararı sadece hâkimin verebileceğini düzenler:

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU

Moleküler genetik incelemeler Madde 78 : (1) 75 ve 76 ncı maddelerde öngörülen işlemlerle elde edilen örnekler üzerinde, soybağının veya elde edilen bulgunun şüpheli veya sanığa ya da mağdura ait olup olmadığının tespiti için zorunlu olması hâlinde moleküler genetik incelemeler yapılabilir. Alınan örnekler üzerinde bu amaçlar dışında tespitler yapılmasına yönelik incelemeler yasaktır. (2) Birinci fıkra uyarınca yapılabilen incelemeler, bulunan ve kime ait olduğu belli olmayan beden parçaları üzerinde de yapılabilir. Birinci fıkranın ikinci cümlesi, bu hâlde de uygulanır. Hâkimin kararı ve inceleme yapılması

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU

Madde 79 : (1) 78 inci madde uyarınca moleküler genetik incelemeler yapılmasına sadece hâkim karar verebilir. Kararda inceleme ile görevlendirilen bilirkişi de gösterilir.

Bu maddeler, DNA incelemelerinin hukuki süreçteki yerini ve hâkimin bu konudaki yetkisini pekiştirmektedir.

Yargıtay İçtihatlarında DNA İncelemelerinin Hayati Önemi

Yargıtay, soybağının tespiti ve nüfus kayıtlarının düzeltilmesi davalarında DNA incelemelerinin hayati önemini birçok kararında vurgulamıştır. Bu kararlar, DNA testlerinin bilimsel kesinliği nedeniyle diğer delillere üstünlüğünü ve mahkemelerin bu delili resen araştırması gerektiğini ortaya koymaktadır.

1. Bilimsel Kesinlik ve Kamu Düzeni İlişkisi

Yargıtay, soybağı davalarının kamu düzeniyle ilgili olduğunu ve doğru sicil oluşturulması zorunluluğunu sürekli olarak belirtmektedir. Bu nedenle, hâkimin maddi olguları resen araştırması ve bilimsel çalışmaların ulaştığı tüm olanaklardan yararlanması gerektiği ifade edilmektedir. DNA incelemeleri, bu bilimsel olanakların başında gelir.

Hukuk Genel Kurulu 2022/762 E. , 2023/883 K.

Öte yandan, çocuğun gerçek anne ve babası ile arasında kurulan soybağı bir temel hak olduğu gibi kamu düzeni ile de ilgilidir Bu nedenle hâkim, soybağına ilişkin davalarda doğru sonucun elde edilmesi için tüm maddi olguları resen araştırmalı, bilimsel çalışmaların ulaştığı bütün olanaklardan yararlanmalıdır Tüm canlılarda genetik kodu içeren DNA konusunda yapılan araştırma ve incelemeler de çağımızın en önemli bilimsel gelişmelerinden biri olarak kabul edilmektedir Gen teknolojisinde yaşanan bu gelişmeler hukuku da kaçınılmaz bir şekilde etkilemiş ve bu teknoloji sayesinde uyuşmazlık konusu olan bazı maddi vakıaların güvenilir şekilde aydınlatılması olanaklı hâle gelmiştir 37. Öyle ise; soybağı ve miras hukukunu ilgilendiren bu tür davalarda doğru sicil oluşturulması zorunluluğu dikkate alınarak, davanın ispatı için sunulan delillerle yetinilmeyip, doğru kimliklendirme için DNA testi yapılarak karar verilmesi gerektiği de unutulmamalıdır 38.

Hukuk Genel Kurulu 2017/1927 E. , 2018/1471 K.

Eldeki davada da soybağının hâkim hükmüyle kurulması talep edilmiştir Çocuk ile baba arasındaki soybağı bir temel hak olduğu gibi kamu düzeni ile de ilgilidir Bu nedenle hâkim, soybağına ilişkin davalarda doğru sonucun elde edilmesi için tüm maddi olguları resen araştırmalı, bilimsel çalışmaların ulaştığı bütün olanaklardan yararlanmalıdır Belirtmek gerekir ki tüm canlılarda genetik kodu içeren DNA konusunda yapılan araştırma ve incelemeler de çağımızın en önemli bilimsel gelişmelerinden biri olarak kabul edilmektedir Gen teknolojisinde yaşanan bu gelişmeler hukuku da kaçınılmaz bir şekilde etkilemiş ve bu teknoloji sayesinde uyuşmazlık konusu olan bazı maddi vakıaların güvenilir şekilde aydınlatılması olanaklı hâle gelmiştir

2. Fethi Kabir ve Diğer DNA İnceleme Yöntemleri

Yargıtay, baba olduğu iddia edilen kişinin vefat etmesi durumunda dahi DNA incelemesinden vazgeçilmemesi gerektiğini belirtmektedir. Bu durumda, fethi kabir (mezardan örnek alınması) yoluyla DNA örnekleri alınması veya erkek soyundan gelen diğer bireyler (kardeşler, dede vb.) arasında Y-STR DNA incelemesi yapılması gibi yöntemler önerilmektedir.

18. Hukuk Dairesi 2015/1944 E. , 2015/15735 K.

Somut olayda, salt taraf ve tanık beyanları ile yetinilmeyip, iddia ile ilgili olarak DNA incelemesi yaptırılması gerektiği hususu gözetilmeden davanın kabulüne karar verilmesi, 2-Türk Medeni Kanunu'nun 3. maddesinde; ''Çocuk ile baba arasındaki soybağının mahkemece belirlenmesini ana ve çocuk isteyebilirler Dava babaya, baba ölmüşse mirasçılarına karşı açılır Babalık davası, Cumhuriyet savcısına ve Hazineye; dava ana tarafından açılmışsa kayyıma; kayyım tarafından açılmışsa anaya ihbar edilir.'' hükmü yer almaktadır Mahkemece davanın Cumhuriyet savcısı ve Hazineye ihbarı sağlanmadan yargılamanın sonuçlandırılması,

8. Hukuk Dairesi 2018/16042 E. , 2020/928 K.

Nüfus kaydının düzeltilmesi davalarında, davanın mahiyeti gereği kamu düzeni ile yakından ilgili bulunması sebebiyle, hakimin istemle bağlı kalmayarak kendiliğinden de yapacağı araştırma ile elde edeceği sonuçlara göre hiçbir kuşku ve duraksamaya yer bırakmaksızın doğru sicil oluşturmak zorunluluğu bulunduğundan, mahkemece taraflar ve tanık beyanları ile yetinilmeyip, bu iddia ile ilgili olarak DNA testi yaptırılıp alınacak rapor ile toplanacak diğer deliller birlikte değerlendirilerek bir karar verilmesi gerekirken bu husus göz ardı edilerek eksik araştırma ve inceleme sonucu davanın kabulüne karar verilmesi usul ve kanuna aykırıdır Nüfus kayıtlarının düzeltilmesi ve nüfus kayıtlarına yönelik tespit davaları kamu düzeni ile yakından ilgili bulunduğundan, hakim istemle bağlı kalmayarak kendiliğinden de yapacağı araştırma ile elde edeceği sonuçlara göre karar vermek zorundadır

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi'nin 2023/1719 E., 2023/3075 K. sayılı kararında da, erkek cinsiyetli davalı ve davacılardan Y-STR DNA incelemesi ile aynı babasal soydan gelip gelmediklerinin tespitinin teknik olarak mümkün olduğu belirtilmiştir. Bu, babanın vefat ettiği durumlarda dahi soybağının tespitinde DNA incelemelerinin nasıl kullanılabileceğini göstermektedir.

3. Eksik İnceleme ve Bozma Nedenleri

Yargıtay, DNA incelemesi yapılmadan, sadece tanık beyanları veya nüfus kayıtları gibi delillerle verilen kararları eksik inceleme olarak değerlendirmekte ve bozma nedeni saymaktadır. Bu durum, DNA incelemelerinin soybağı davalarındaki vazgeçilmezliğini ortaya koymaktadır.

8. Hukuk Dairesi 2017/9025 E. , 2017/2450 K.

Soybağının reddi davasının bu niteliği gözönüne alınarak, mahkemelerce kuşku ve duraksamaya neden olmaksızın soybağının doğru olarak tespiti zorunludur Davada, sadece taraf beyanları ile yetinilmeyip, iddia ile ilgili olarak DNA araştırması yaptırılıp, alınacak rapor da dikkate alınarak bir karar verilmesi gerekirken, yeterli inceleme yapılmadan eksik inceleme sonucu davanın kabulüne karar verilmesi doğru görülmemiştir SONUÇ: Bu itibarla yukarıda açıklanan esaslar gözönünde tutulmaksızın yazılı şekilde hüküm tesisi isabetsiz, temyiz itirazları bu nedenlerle yerinde olduğundan kabulü ile hükmün HUMK.nun 3. maddesi gereğince BOZULMASINA, taraflarca HUMK'nun 440/I maddesi gereğince Yargıtay Daire ilamının tebliğinden itibaren ilama karşı 15 gün içinde karar düzeltme isteğinde bulunulabileceğine, 23.02.2017 gününde oybirliğiyle karar verildi.

8. Hukuk Dairesi 2017/8664 E. , 2018/13920 K.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 292/3. maddesinde, uyuşmazlığın çözümü bakımından zorunlu ve bilimsel verilere uygun olmak ve ayrıca sağlık yönünden bir tehlike oluşturmamak şartıyla, herkesin soybağının tespiti amacıyla vücudundan kan veya doku alınmasına katlanmak zorunda olduğu, haklı bir sebep olmaksızın bu zorunluluğa uyulmaması halinde hâkimin incelemenin zor kullanılarak yapılmasına karar vereceği hükme bağlandığından; Mahkemece açıklanan kanun hükmü çerçevesinde, somut olaydaki iddia ile ilgili olarak DNA araştırması yaptırılıp alınacak rapor da gözetilerek oluşacak sonuca göre karar verilmesi gerekirken, eksik araştırma ve inceleme ile davanın kabulü,

Sonuç / Özet

Soybağının tespiti ve nüfus kayıtlarının düzeltilmesi davalarında DNA incelemelerinin hayati önemi şu başlıklar altında özetlenebilir:

• Bilimsel Kesinlik: DNA testleri, soybağı ilişkisini yüksek bir kesinlikle belirleyebilen bilimsel bir yöntemdir. Bu, geleneksel delil yöntemlerinin yetersiz kaldığı durumlarda gerçeğin ortaya çıkarılmasında kritik bir rol oynar.

• Kamu Düzeni: Soybağı, bireylerin kimlikleri, aile bağları ve hukuki hakları üzerinde doğrudan etkili olduğu için kamu düzeniyle yakından ilgilidir. DNA incelemeleri, doğru sicil oluşturulması ve hukuki güvenliğin sağlanması açısından vazgeçilmezdir.

• Hâkimin Resen Araştırma Yetkisi: Türk Medeni Kanunu, hâkime soybağı davalarında maddi olguları resen araştırma yetkisi vermektedir. Bu yetki, hâkimin DNA incelemesi gibi bilimsel delillere başvurmasını zorunlu kılar.

• Delil Yetersizliğinin Giderilmesi: Tanık beyanları veya belgeler gibi delillerin yetersiz kaldığı veya çelişkili olduğu durumlarda, DNA incelemeleri uyuşmazlığı çözüme kavuşturacak kesin kanıtı sunar.

• Adaletin Sağlanması: DNA incelemeleri, gerçek soybağının tespit edilerek bireylerin haklarının korunmasına ve adaletin sağlanmasına hizmet eder. Özellikle çocukların gerçek anne ve babalarını bilme hakkı, bu incelemelerle güvence altına alınır.

Özetle, soybağının tespiti ve nüfus kayıtlarının düzeltilmesi davalarında DNA incelemeleri, modern hukukun bilimsel gelişmelerden yararlanarak gerçeğe ulaşma çabasının en önemli araçlarından biridir. Mahkemeler, bu tür davalarda DNA incelemesi yaptırmadan karar vermekten kaçınmalı ve bilimsel verilerin ışığında, kuşkuya yer bırakmayacak şekilde soybağını tespit etmelidir.

Kaynaklar

• TÜRK MEDENİ KANUNU

• NÜFUS HİZMETLERİ KANUNU

• CEZA MUHAKEMESİ KANUNU

• Hukuk Genel Kurulu 2022/762 E. , 2023/883 K.

• Hukuk Genel Kurulu 2017/1927 E. , 2018/1471 K.

• 18. Hukuk Dairesi 2015/1944 E. , 2015/15735 K.

• 8. Hukuk Dairesi 2018/16042 E. , 2020/928 K.

• 8. Hukuk Dairesi 2017/9025 E. , 2017/2450 K.

• 8. Hukuk Dairesi 2017/8664 E. , 2018/13920 K.