Kesin Hükme Karşı Uzman Mütalaası: Yargılamanın Yenilenmesi Şartları ve Yargıtay İçtihatları

Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşmiş bir hükme karşı başvurulabilen olağanüstü bir kanun yoludur. Bu yol, hükümde önemli bir adli hata yapıldığı iddiasıyla, kanunda sınırlı olarak sayılan belirli sebeplerin varlığı halinde başvurulabilir. Uzman mütalaası ise, yargılama sürecinde teknik veya özel bilgi gerektiren konularda tarafların kendi inisiyatifleriyle elde ettikleri bilimsel görüşlerdir. Yargılamanın yenilenmesi sürecinde uzman mütalaasının rolü, bu iki hukuki kurumun nitelikleri ve amaçları doğrultusunda değerlendirilmelidir.

Yargılamanın yenilenmesi, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) m. 311 ve devamı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu maddeler, hangi hallerde yargılamanın yenilenmesi talebinde bulunulabileceğini sınırlı olarak sayar.

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU Madde 311

Hükümlü lehine yargılamanın yenilenmesi nedenleri Madde 311 – (1) Kesinleşen bir hükümle sonuçlanmış bir dava aşağıda yazılı hâllerde hükümlü lehine olarak yargılamanın yenilenmesi yoluyla tekrar görülür: a) Duruşmada kullanılan ve hükmü etkileyen bir belgenin sahteliği anlaşılırsa. b) Yemin verilerek dinlenmiş olan bir tanık veya bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde yalan söylemesi veya gerçeğe aykırı mütalaa vermesi nedeniyle hükümlülük kararının verildiği kesinleşmiş bir hükümle sabit olursa. c) Hükme katılmış olan hâkimlerden veya mahkeme üyelerinden birinin, hükümlülük kararını etkileyecek biçimde görevlerini yapmada kusur etmiş olmasından dolayı aleyhlerine kesinleşmiş bir mahkûmiyet hükmü verilirse. d) Ceza hükmü hukuk mahkemesinin bir hükmüne dayandırılmış olup da bu hüküm kesinleşmiş diğer bir hüküm ile ortadan kaldırılırsa. e) Yeni olaylar veya yeni deliller ortaya konulup da bunlar yalnız başına veya önceden sunulan delillerle birlikte göz önüne alındıklarında mahkûmiyet hükmünün dayanmakta olduğu esaslı noktayı değiştirecek nitelikte bulunursa. f) Ceza hükmünün, İnsan Hakları ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Sözleşmenin veya eki protokollerinin ihlâli suretiyle verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması. Bu hâlde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl içinde istenebilir. (2) Birinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yazılı hâllerde yargılamanın yenilenmesi istemi, hükümlünün lehine olarak ancak bu fiillerden dolayı kesinleşmiş bir mahkûmiyet hükmü verilmiş veya mahkûmiyetine karar verilmesini gerektirecek başka delil bulunmaması nedeniyle ceza soruşturmasına başlanamamış veya sürdürülememiş ise kabul edilebilir.

Yargılamanın yenilenmesi, kesin hükmün doğruluğunun denetimi değil, ağır hata nedeniyle verilen hükmün kaldırılması amacını taşır. Bu nedenle, yargılamanın yenilenmesi talebinin kabul edilebilmesi için kesin hükümden dönülmesini gerektirecek, duruşma açılmasını haklı ve gerekli kılacak ciddiyette yeni delil ve olayların ortaya konulması zorunludur.

18. Ceza Dairesi 2018/7563 E. , 2019/1435 K.

Yargılanmanın yenilenmesi talebinin kabule şayan olup olmadığı konusunda şekil şartının yerine getirilmesi yeterli olmayıp, ikame olunan olay ve delillerin önceden ileri sürülmeyen ve tamamen yeni nitelik taşıyan yapıda olması ve tek başına veya diğer deliller birlikte incelendiğinde hükümlü lehine değerlendirmeye ve önceki hükmü değiştirmeye mahkemeyi yönlendirecek ciddiyette bulunması gerekmektedir Bu özelliği taşımayan iddialarla, sırf şekli unsurların yeterliliğinden bahisle yargılamanın yenilenmesinde delil toplamaya ya da bu safha aşılarak duruşmalı incelemeye yönelmek kanun koyucunun amacıyla ve olağanüstü kanun yolu olan yargılamanın yenilenmesinin yapısıyla uyuşmamaktadır Diğer bir ifade ile yargılamanın yenilenmesi talebinin kabul edilebilmesi için kesin hükümden dönülmesini gerektirecek, duruşma açılmasını haklı ve gerekli kılıcak ciddiyette yeni delil ve olayların ortaya konulması zorunludur Yargılamanın yenilenmesi kurumu kesin hükme karşı öngörülen olağanüstü yasayolları arasında yer aldığından, bu yola başvurulabilmesi için ortaya konulan gerekçelerin, yeniden yargılamaya başlanmasını gerektirecek nitelik, önem ve ciddiyete sahip olması gerekmektedir

Uzman Mütalaası

Uzman mütalaası, CMK m. 67/6'da düzenlenmiştir:

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU Madde 67

uzman mütalaası Madde 67 : (6) Cumhuriyet savcısı, katılan, vekili, şüpheli veya sanık, müdafii veya kanunî temsilci, yargılama konusu olayla ilgili olarak veya bilirkişi raporunun hazırlanmasında değerlendirilmek üzere ya da bilirkişi raporu hakkında, uzmanından bilimsel mütalaa alabilirler. Sadece bu nedenle ayrıca süre istenemez.

Bu madde, taraflara yargılama konusu olayla ilgili olarak veya bilirkişi raporunun hazırlanmasında değerlendirilmek üzere ya da bilirkişi raporu hakkında uzmanından bilimsel mütalaa alma hakkı tanımaktadır.

Yargılamanın Yenilenmesinde Uzman Mütalaasının Rolü

Yargılamanın yenilenmesi sürecinde uzman mütalaası, özellikle CMK m. 311/1-e bendinde belirtilen "yeni olaylar veya yeni deliller" kapsamında önemli bir rol oynayabilir.

1. Yeni Delil Niteliğinde Uzman Mütalaası: Eğer bir uzman mütalaası, daha önceki yargılamada sunulmamış, bilinmeyen veya değerlendirilmemiş teknik veya bilimsel bir hususu ortaya koyuyorsa ve bu husus, mahkûmiyet hükmünün dayandığı esaslı noktayı değiştirecek nitelikteyse, bu uzman mütalaası "yeni delil" olarak kabul edilebilir. Örneğin, daha önce yapılan bir balistik incelemenin hatalı olduğunu bilimsel olarak ortaya koyan yeni bir uzman mütalaası, yargılamanın yenilenmesi sebebi olabilir.

   
   

4. Ceza Dairesi 2018/7935 E. , 2018/21784 K.

Yargılamanın yenilenmesi başvurusu kural olarak herhangi bir süre sınırlamasına tâbi tutulmamış olup, talep hükmü veren mahkemeye yapılmalıdır Yargılamanın yenilenebilmesi için hükümde önemli bir adli hatanın yapılmış olması gereklidir Yargılamanın yenilenmesini gerektiren bu hata, hükümlünün lehine ya da aleyhine olarak yapılmış olabileceğinden hukukumuzda yargılamanın yenilenmesi hem hükümlünün lehine hem de aleyhine olarak başvurulabilecek bir kanun yolu olarak düzenlenmiştir Yukarıda yer verilen açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, yargılamanın yenilenmesi kurumu, ancak kesinleşen hükümlere karşı ve belirli şartların varlığı halinde mümkündür Yargılanmanın yenilenmesi talebi üç evreli incelemeyi gerektirmektedir İlk evresi;"kabule şayan olup olmadığının mahkemesince evrak üzerinden incelenmesi", ikinci evresi; "kabule şayan görüldüğünde ilk soruşturma niteliğinde" kanıtların toplanması, üçüncü evresi ise; "kanıtlar yargılamanın yenilenmesini gerektirir ciddiyette" ise duruşmanın açılmasıdır İstemin kabule şayan olup olmadığı konusundaki değerlendirmede şekli şartın yerine getirilmesi yeterli olmamakta, ikame olunan vakıa ve kanıtların önceden ileri sürülmeyen ve tamamen yeni nitelik taşıyan yapıda olması ve gerek bağımsız olarak nazara alındığında ve gerek toplanmış diğer kanıtlarla birlikte tahlil olunduğunda hükümlü lehine değerlendirmeye ve önceki hükmü değiştirmeye mahkemeyi yönlendirebilecek ciddiyette bulunması gerekmektedir

Bu içtihat, yargılamanın yenilenmesi talebinin kabule şayan olup olmadığı değerlendirilirken, ikame olunan vakıa ve kanıtların önceden ileri sürülmeyen ve tamamen yeni nitelik taşıyan yapıda olması gerektiğini belirtmektedir. Uzman mütalaası da bu kapsamda, yeni ve hükmü değiştirebilecek ciddiyette bir kanıt olarak sunulabilir.

2. Bilirkişi Raporunun Hatalı Olduğunu Ortaya Koyan Uzman Mütalaası: CMK m. 311/1-b bendine göre, yemin verilerek dinlenmiş olan bir bilirkişinin hükmü etkileyecek biçimde gerçeğe aykırı mütalaa vermesi nedeniyle hükümlülük kararının verildiği kesinleşmiş bir hükümle sabit olursa yargılamanın yenilenmesi istenebilir. Bu durumda, bilirkişinin gerçeğe aykırı mütalaa verdiğini gösteren bir uzman mütalaası, yargılamanın yenilenmesi talebinin dayanağı olabilir. Ancak, bu bendin uygulanabilmesi için bilirkişinin gerçeğe aykırı mütalaa verdiğinin kesinleşmiş bir hükümle sabit olması şartı aranır.

3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Sonrası Uzman Mütalaası: CMK m. 311/1-f bendine göre, ceza hükmünün AİHS veya ek protokollerinin ihlali suretiyle verildiğinin AİHM'nin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmesi halinde yargılamanın yenilenmesi istenebilir. Bu durumda, AİHM kararının dayandığı veya kararın uygulanması için gerekli olan teknik veya bilimsel hususlarda uzman mütalaası alınarak, yargılamanın yenilenmesi talebi desteklenebilir.

   
   

16. Ceza Dairesi 2019/5582 E. , 2020/6211 K.

Somut olayda yargılamanın yenilenmesi CMK 311/1-f maddesindeki “ceza hükmünün, insan hakları ve ana hürriyetleri korumaya dair sözleşmenin veya ekli protokollerinin ihlali sureti ile verildiğinin ve hükmün bu aykırılığa dayandığının, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin kesinleşmiş kararıyla tespit edilmiş olması Bu halde yargılamanın yenilenmesi, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararının kesinleştiği tarihten itibaren 1 yıl içinde istenebilir.” hükmüne dayandırılmaktadır İstisnai nedenlerle yargılamanın yenilenmesine karar verildikten sonra yeni bir yargılamada olduğu gibi deliller toplanabilir Re’sen araştırma ilkesi sonucu olarak yenilenme sebebine bağlı olmaksızın başvuruda belirtilen delillerin dışında da delil toplanabilir Toplanan deliller karar yerinde tartışılıp suçun ne şekilde işlendiği açıklanmalı, mevcut deliller irdelenmeli, delillerle sonuç arasında bağ kurulmalı bir başka deyişle bu delillerle önceden bu sonuca varıldığı anlatılmalı, suçun nitelendirilmesi yapılarak yenilenen yargılamanın daha önce yapılıp bitirilen yargılama sonucunda ulaşılan sonuçları değiştirecek bir yenilik getirip getirmediği duraksamaya yer vermeyecek biçimde açıkça gösterilmelidir. (Ünver- Hakeri CMK Şerhi)

Bu içtihat, AİHM kararı sonrası yargılamanın yenilenmesi durumunda, yeni bir yargılamada olduğu gibi delillerin toplanabileceğini ve uzman mütalaasının da bu kapsamda değerlendirilebileceğini göstermektedir.

Uzman Mütalaasının Değerlendirilmesi

Yargılamanın yenilenmesi talebiyle sunulan uzman mütalaası, mahkeme tarafından CMK m. 319'da belirtilen usule göre incelenir.

CEZA MUHAKEMESİ KANUNU Madde 319

Yenileme isteminin kabule değer olup olmadığı kararı Madde 319 : (1) Yargılamanın yenilenmesi istemi, kanunda belirlenen şekilde yapılmamış veya yargılamanın yenilenmesini gerektirecek yasal hiçbir neden gösterilmemiş veya bunu doğrulayacak deliller açıklanmamış ise, bu istem kabule değer görülmeyerek reddedilir. (2) Aksi hâlde yargılamanın yenilenmesi istemi, bir diyeceği varsa iki hafta içinde bildirmek üzere Cumhuriyet savcısı ve ilgili tarafa tebliğ olunur. (3) Bu madde gereğince verilen kararlara itiraz edilebilir.

Mahkeme, sunulan uzman mütalaasının yargılamanın yenilenmesini gerektirecek yasal bir neden olup olmadığını ve bunu doğrulayacak delillerin açıklanıp açıklanmadığını değerlendirir. Eğer uzman mütalaası, CMK m. 311'deki şartları taşıyan "yeni bir delil" niteliğindeyse, mahkeme talebi kabule değer bulabilir ve delillerin toplanması için bir naip hâkimi görevlendirebilir veya kendisi bu hususları yerine getirebilir (CMK m. 320).

Sonuç

Yargılamanın yenilenmesi, kesinleşmiş hükümlerdeki adli hataları düzeltmeyi amaçlayan istisnai bir kanun yoludur. Uzman mütalaası, bu süreçte özellikle "yeni delil" olarak veya mevcut bilirkişi raporlarının hatalı olduğunu ortaya koymak amacıyla önemli bir rol oynayabilir. Bir uzman mütalaasının yargılamanın yenilenmesi talebine dayanak olabilmesi için, önceden ileri sürülmeyen, tamamen yeni nitelik taşıyan ve mahkûmiyet hükmünün esaslı noktasını değiştirecek ciddiyette olması gerekmektedir. Mahkeme, sunulan uzman mütalaasını CMK'da belirtilen usul ve esaslara göre değerlendirerek, yargılamanın yenilenmesi talebinin kabule şayan olup olmadığına karar verir. Bu süreç, adil yargılanma hakkının ve maddi gerçeğe ulaşma ilkesinin bir gereği olarak büyük önem taşımaktadır.